agios-grigorios-o-palamas

Η διάκριση των παθών κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά

Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης

Ο προσφιλής άγιος Γρηγόριος αναφέρει την αρχή των παθών στην πτώση των πρωτοπλάστων. Αιτίες των παθών θεωρεί ο άγιος τις απάτες του κόσμου. Μιλώντας για την εξέλιξη των παθών -που οδηγούν στην απομάκρυνση από τον Θεό, δίνοντας μικρή ηδονή και μακρά οδύνη- αναφέρεται και στα είδη των παθών. Τα ποικιλόμορφα και πολύμορφα πάθη έχουν συχνά – πυκνά σύνδεσμο και εξάρτηση μεταξύ τους. Ο άγιος Παλαμάς διακρίνει τα πάθη κατά την προέλευσή τους σε δύο κατηγορίες. αυτά που προέρχονται από τις σωματικές αισθήσεις και αυτά που προέρχονται από τη φαντασία.

Αφήνοντας ο άνθρωπος απρόσεκτο τον εαυτό του τον σκλαβώνει σε μια σειρά παθών που με ακρίβεια ο άγιος τα περιγράφει. Ο ένας κρίκος ενώνεται με τον άλλο και πνίγουν την ελευθερία του ανθρώπου. Ας παρακολουθήσουμε την ενδιαφέρουσα αυτή παθο- λογία. Κεντρική θέση έχει η αίσθηση της γεύσεως. Η αμετρία της βρώσεως και πόσεως, η λαιμαργία και πολυποσία, φέρνουν τη γαστριμαργία και τη μέθη. Η γαστριμαργία ερεθίζει τα σαρκικά πάθη. Όταν τα σαρκικά πάθη θεριέψουν θέλουν και τις άλλες αισθήσεις δικές τους. Ο φιλοσώματος άνθρωπος γίνεται φιλόϋλος και φιλόκοσμος. Οι επόμενοι κρίκοι της βαριάς αυτής αλυσίδας είναι η φιλοκτημοσύνη και η φιλαργυρία. Ο φιλάργυρος ως πλεονέκτης δεν θ’ αργήσει να οδηγηθεί σε αδικίες και αρπαγές. Ο νους του θολώνεται, ο δαίμονας, τον περιπαίζει, γίνεται μισάνθρωπος και καταστροφέας του εαυτού του. Η πλεονεξία τον κυριεύει και η αφροσύνη της αθεΐας -γιατί η φιλαργυρία είναι απόρριψη του Θεού κι εμπιστοσύνη στο χρήμα- βρίσκεται επί θύραις.

Η φαντασία, η δεύτερη πηγή των παθών, κατά τον ιερό πατέρα είναι ανεπτυγμένη στους φιλόκοσμους και γεννά την αλαζονεία. Τη φαντασία υποδαυλίζει ο δαίμονας και η νίκη του η μεγάλη είναι ότι οι παγιδευμένοι στις πλεκτάνες του δύσκολα μπορούν να το υποψιαστούν κι ας είναι χρόνια η πάθηση. Ο συνδυασμός φαντασίας και αισθήσεων δίνει τα πάθη της ανθρωπαρέσκειας, της κενοδοξίας και της υπερηφάνειας. Γενικώς τα πάθη διακρίνονται σε φανερά και αφανή. Ο άγιος Παλαμάς δίνει σημασία και στα φαινομενικώς ασήμαντα πάθη τα οποία γεννούν σοβαρότερα. Τα πάθη οδηγούν την ψυχή του εργάτη τους στο θάνατο, ένας θάνατος που συνεχίζεται για τους αμετανόητους και μετά τον σωματικό θάνατο. Είναι πολύ αξιοπρόσεκτες οι θέσεις αυτές του αγίου, που πηγάζουν από το Ευαγγέλιο και την πατερική θεολογία. Δυστυχώς συμβαίνει με νεότερους θεολόγους να μιλούν με παρρησία περί την των πάντων αποκαταστάσεως. Η αγάπη του Θεού δεν απορρίπτει τη δικαιοσύνη του, και η αγάπη του αυτή γίνεται μια παρουσία κριτική για τον άνθρωπο.

Η παρουσία και η επίδραση των παθών στην τριμερή ψυχή και ο υποκινητής τους διάβολος είναι μεγάλης σημασίας. Τα πάθη αγωνίζονται να διασπάσουν την ενότητα των τριών δυνάμεων της ψυχής· του λογιστικού, του θυμικού και του επιθυμητικού. Σοφός και σαφής ο άγιος περιγράφει άριστα τη διεστραμμένη από τα πάθη ψυχή. Ο νους λησμονά τον Θεό, ο θυμός στρέφεται προς τα κτίσματα και δεν λατρεύει τον Κτίστη και η επιθυμία ζει κάτω από την τυραννία των παθών. Ο μέγας ψυχοανατόμος Παλαμάς διδάσκει πώς τα μέρη της ψυχής προσβάλλονται από τα πάθη και πώς θεραπεύονται. Η φιλοκτημοσύνη με την ακτημοσύνη, η φιλοδοξία και η κενοδοξία με τη συναίσθηση της αναξιότητας, η γαστριμαργία και η φιληδονία με τη νηστεία και την εγκράτεια. Ο άνθρωπος καλείται να δώσει την εγκράτεια στο επιθυμητικό, την αγάπη στο θυμικό και τη διαρκή στροφή προς τον Θεό στο λογιστικό, για να ισορροπήσει και να προχωρήσει πνευματικά.

Τον αγώνα του ανθρώπου προς θείες αναβάσεις επιχειρεί συστηματικά να πολεμεί ο αρχαίος εχθρός, ο δαίμονας, πρώτο θήραμα του οποίου υπήρξε ο Αδάμ. Ο νέος Αδάμ, ο Χριστός, καταστρέφει τις πλεκτάνες του κι ελευθερώνει τον άνθρωπο ν’ ανυψωθεί προς αυτόν.

Από το βιβλίο “Η κοινωνία της ερήμου και η ερημία των πόλεων”, εκδ. Τήνος

error: Content is protected !!
Scroll to Top